The debate on whether rights (अधिकार) or duties (कर्तव्य) hold greater importance is a central theme of Chapter 6 in the Class 10 Nepali curriculum. This chapter encourages critical thinking by presenting arguments from both perspectives and helps students evaluate their own understanding of societal responsibilities and individual entitlements. Below are the complete questions and answers for this chapter.
कक्षा १० नेपाली पाठ ६
अधिकार ठूलो कि कर्तव्य ठूलो ? अभ्यास
शब्दभण्डार
१. दिइएका शब्द र अर्थबिच जोडा मिलाउनुहोस् :
उत्तरः
शब्द अर्थ
प्रतियोगिता = प्रतिस्पर्धा वा होडवाजी
वक्ता = बोल्ने व्यक्ति
कायापलट = ठुलो परिवर्तन
अभिमत = मनको विचार, राय
कसी = वस्तुको स्तर निर्धारण गर्ने साधन
कानुन = राज्यमा न्यायिक व्यवस्था कायम राख्न बनाइएको नियमको समष्टि रूप
नैसर्गिक = स्वाभाविक, प्राकृतिक
घोषणापत्र = कुनै पनि संस्था वा व्यक्तिको वचनबद्धता घोषित गर्ने पत्र
२.दिइएका शब्द प्रयोग गरी एउटा अनुच्छेद लेख्नुहोस् :
कर्तव्यपालन, संविधान, सङ्घर्षपूर्ण, मानव, कल्याण, प्रजातन्त्र, अधिकार
उत्तरः हामी नेपाली सबैले आफ्नो कर्तव्यपालन गर्नुपर्छ। हाम्रो संविधानमा पनि नागरिकका कर्तव्य उल्लेख गरिएको छ। वर्तमान संविधान निर्माणको कम निकै सङ्घर्षपूर्ण थियो। अब हामी मानव एक अर्काको कल्याणमा लाग्नुपर्छ । देशको प्रजातन्त्र जोगाउनुपर्छ र नागरिकलाई अधिकारले सम्पन्न बनाउनुपर्छ।
३.दिइएको अनुच्छेदबाट श्रुतिसमभिन्नार्थी शब्द खोजेर लेख्नुहोस् :
डोल्मा पाँच वर्षदेखि एउय साहित्यिक कृति प्रकाशन गर्ने सोचमा थिइन्। उनी प्रत्येक दिन केही न केही विषयवस्तु लेख्थिन् । उनले आफूले लेखेको विषयवस्तुलाई घटना प्रवाहका आधारमा विभाजन गरेकी थिइन् । उनका कृतिमा दीनदुःखीका साथसाथै जून, सूर्य, द्वीप, शीत, स्वर्ग आदिको वर्णन गरिएको थियो। उनीसित नजिक भएका साथीहरूले जुनसुकै समस्यामा पनि दीप प्रज्वलन गरी कृति विमोचन गर्ने सोचमा छन्। आफ्नो कीर्ति संसारभरि फैलने खुसीले उनी मक्ख छिन् ।
उत्तरः
श्रुतिसमभिन्नार्थी शब्दहरुः
कृति - कीर्ति
सित - शीत
दिन दीन
जुन - जून
द्वीप - दीप
४.दिइएका शब्दको अर्थ खुल्ने गरी अलग अलग वाक्यमा प्रयोग गर्नुहोस् :
उत्तरः
(क) बाजी-बाजि
(सांसदले संसद्मा नाराबाजी गरे। यस बाजि (पल्ट) अवश्य म सफल हुने छु।)
(ख) अवधी-अवधि
(तराईमा अवधी भाषा बोलिन्छ। एक वर्षको अवधिमा पनि उसको पढाइ सुधार भएन ।)
(ग) तिन-तीन
(तिनलाई पाठ सिकाइदेऊ। बहिनी तीन कक्षामा पढ्छे।)
(घ) पूरा-पुरा
(मैले अभ्यास पूरा गरेँ। म कसैको पुरा खाना खाँदिनँ ।)
(ङ) फेरि-फेरी
(उसले मलाई फेरि माया गर्ने छ। अस्मिताले लुगा फेरी।)
(च) शूर-सुर
(नेपालीहरु शूर थिए। गीत सुर मिलाएर गाऊ।)
बोध र अभिव्यक्ति
१. दिइएका शब्दको शुद्ध उच्चारण गर्नुहोस् :
विश्वव्यापी, सङ्ग्राम, उत्प्रेरित, प्रज्वलित, प्रतिष्पर्धा, ज्वलन्त दृष्टयन्त, कुण्ठित, उद्घोषक, कर्तव्यपरायण
३. दिइएका प्रश्नको उत्तर भन्नुहोस् :
(क) अधिकार ठुलो कि कर्तव्य ठुलो ? वादविवादमा वक्ताले पालना गर्नुपर्ने नियम भन्नुहोस् ?
उत्तरः वादविवादमा वक्ताले पालना गर्नुपर्ने नियम यस प्रकार छन्ः
(अ) प्रत्येक वक्ताका लागि पाँच मिनेटको समय निर्धारण गरिएको छ। चार मिनेटमा जनाउ घन्टी बज्ने छ र पाँच मिनेटमा अन्तिम घन्टी बज्ने छ। अन्तिम घन्टीपछि वक्ताको समय समाप्त हुने छ।
(आ) कुनै जाति, वर्ग, धर्म, समुदाय, क्षेत्र, लिङ्ग, अपाङ्गताप्रति भेदभाव हुने र आक्षेप लगाउने खालका विचार व्यक्त गर्न पाइने छैन।
(इ) विपक्षका भनाइ खण्डन गर्दा आआफ्ना तर्क संयमित र शिष्ट ढङ्गले राख्नुपर्ने छ।
(ई) वक्ताले कुनै लिखित टिपोट हेरेर बोल्न पाइने छैन।
(उ) निर्णायक मण्डलको निर्णय नै अन्तिम हुने छ।
(ख) वादविवाद पाठमा कति जना पात्रको प्रत्यक्ष सहभागिता रहेको छ ?
उत्तरः वादविवाद पाठमा ५ जना पात्रको प्रत्यक्ष सहभागिता रहेको छ।
(ग) वादविवादको पहिलो वक्ता को हुन् र उनले ककसलाई सम्बोधन गरेका छन् ?
उत्तरः वादविवादको पहिलो वक्ता चिदानन्द चौधरी हुन् र उनले सभाध्यक्ष, प्रमुख अतिथि, निर्णायक मण्डल, गुरु, गुरुआमा, प्रतियोगी साथीहरू र उपस्थित सम्पूर्ण विद्यार्थीलाई सम्बोधन गरेका छन् ।
(घ) वादविवादमा युधिष्ठिरको प्रसङ्ग कुन वक्ताको भनाइमा आएको छ ?
उत्तरः वादविवादमा युधिष्ठिरको प्रसङ्ग पदम गुप्ताको भनाइमा आएको छ।
४.दिइएको वादविवादको अंश पढी सोधिएका प्रश्नको उत्तर लेख्नुहोस् :
अँ, अर्को कुरा कर्तव्यपालन गर्दा हरेक व्यक्ति जो जुन ठाउँमा छ त्यहीँ बिन्दुबाट गर्न सकिन्छ । कर्तव्यपालन पद वा ओहदामा रहेर वा नरहेर पनि गर्न सकिन्छ। राष्ट्रप्रतिको सम्मान, स्वतन्त्रता तथा साझा सांस्कृतिक सम्पदाको संरक्षण, धार्मिक सहिष्णुता र भाषिक विविधताको सम्मान जस्ता कतिपय मौलिक कर्तव्य हुन्छन् । संसारका कैयौं आदर्श व्यक्ति आआफ्नो ठाउँमा रहेर नै कर्तव्य पालनको अग्निपरीक्षामा खारिएर खरो उत्रेका र महान् बनेका अनेकौँ दृष्टान्त पाइन्छन् । तपाईं हामी सबैलाई थाहा भएकै कुरो हो, पिताप्रतिको कर्तव्य पालनाका सन्दर्भमा जब राम बनवास जान तयार भए र गए, उनी मर्यादापुरुषोत्तम बने र भगवान्का रूपमा पुजिए। सुकरातले पनि सत्यप्रतिको निष्ठा र कर्तव्यपरायणका लागि हेमलक जस्तो विष पिउनुफ्यो । संसारमा दुःख के हो र यसबाट मानव जातिले कसरी मुक्ति पाउँछ भन्ने रहस्यको खोजसम्बन्धी कर्तव्य निर्वाह गर्दा गौतम बुद्ध पारिवारिक माया र मोहको घेरा नाघेर भिक्षु बने। यी सारा व्यक्तिको महानता कर्तव्यकै आलोकमा प्रज्वलित भएको तथ्य प्रस्ट हुन्छ ।
(क) सुकरातले सत्यप्रतिको निष्ठा र कर्तव्यपरायणका लागि के गरे ?
उत्तरः सुकरातले सत्यप्रतिको निष्ठा र कर्तव्यपरायणका लागि हेमलक विष पिए।
(ख) बुद्धले कस्तो रहस्यको खोजी गरे ?
उत्तरः बुद्धले संसारमा दुःख के हो र यसबाट मानव जातिले कसरी मुक्ति पाउँछ भन्ने रहस्यको खोजी गरे।
(ग) हामीले कसरी कर्तव्य पालन गर्न सक्छौँ ?
उत्तरः हामीले आआफ्नो ठाउँमा रही जिम्मेवार भएर कर्तव्य पालन गर्न सक्छौँ।
(घ) वादविवादको अंशमा कस्ता कस्ता मौलिक कर्तव्यको कुरा गरिएको छ ?
उत्तरः वादविवादको अंशमा राष्ट्रप्रतिको सम्मान, स्वतन्त्रता तथा साझा सांस्कृतिक सम्पदाको संरक्षण, धार्मिक सहिष्णुता र भाषिक विविधताको सम्मान जस्ता मौलिक कर्तव्यको कुरा गरिएको छ।
५. दिइएका भनाइका वक्ता पहिचान गर्नुहोस् र उक्त भनाइका आशयबारे कक्षामा छलफल गर्नुहोस्ः
(क) निर्णायक मण्डलको निर्णय नै अन्तिम हुने छ।
उत्तरः उद्घोषक रमा पंजियार
(ख) परोपकार गर्नु नैतिक कर्तव्य हो।
उत्तरः पदम गुप्ता
(ग) नागरिक भएकै कारणबाट प्राप्त गर्ने अधिकार सम्पूर्ण नेपालीले बिना भेदभाव प्रयोग गर्न पाएका छन् । नीले बिना भेट
उत्तरः श्रुति साह
(घ) खुसीको अजस्र स्रोत कर्तव्य भएकाले अधिकारभन्दा कर्तव्य नै ठुलो हो।
उत्तरः चिदानन्द चौधरी
(ङ) राष्ट्र र राष्ट्रियताको मजबुत जग बसाल्न हरेक वर्गका मानिसले अन्यायको अनुभूति गर्ने अवस्था आउनुहुँदैन ।
उत्तरः विश्वेश्वरप्रसाद कोइरालाको भनाइ वक्ता भरत भण्डारीले
(च) कर्तव्यप्रतिको निष्ठा भक्ति वा उपासनाको सर्वोच्च रूप हो।
उत्तरः विवेकानन्दको भनाइ चिदानन्द चौधरीले
(छ) प्रकृतिको अधिकार खोस्ने ताकत कसैसँग छैन, कसैले प्रकृतिको अधिकार खोसोस् त ?
उउत्तरः श्रुति साह
६. दिइएका प्रश्नको उत्तर लेख्नुहोस् :
(क) अधिकार ठुलो कि कर्तव्य ठुलो ? वादविवादका चिदानन्द चौधरीले कर्तव्यपालनबारे भनेका मुख्य मुख्य तीनओटा भनाइ लेख्नुहोस् ।
उत्तरः कर्तव्यले नै मानिसलाई जीवनवादी बन्न, मनमा सकारात्मक सोच पैदा गर्न उत्प्रेरित गर्ने, संसारका कैयौँ आदर्श व्यक्ति आआफ्नो ठाउँमा रहेर नै कर्तव्य पालनको अग्निपरीक्षामा खारिएर खरो उत्रेका र महान् बनेका, आआफ्ना ठाउँबाट सबैले आआफ्नो कर्तव्य निर्वाह गरेको समाज सभ्य सुसंस्कृत हुने ।
(ख) कर्तव्यको विषयलाई हाम्रा पौराणिक ग्रन्थमा कसरी उल्लेख गरिएको छ, वादविवादका आधारमा लेख्नुहोस् ।
उत्तरः कर्तव्यको विषयलाई हाम्रा पौराणिक ग्रन्थमा प्राथमिकताका साथ उल्लेख गरिएको छ । न्यायपूर्ण रूपमा आर्जन गरेको धनबाट पारलौकिक कर्तव्य गर्नुपर्छ (नीतिश्लोक)। आफ्ना हातमा कर्तव्य गर्ने जुन अधिकार छ त्यसलाई इमानदारीपूर्वक पूरा गर्नुपर्छ (गीता) । मातृ देवो भव, पितृ देवो भव, आचार्य देवो भव (उपनिषद्) । जस्ता भनाइहरु समावेश गरिएका बाट पनि स्पष्ट हुन्छ कि हाम्रा पौराणिक ग्रन्थमा कर्तव्यको विषयलाई प्राथमिकताका साथ उल्लेख गरिएको छ।
(ग) अधिकारका सन्दर्भमा भरत भण्डारीका भनाइको सार लेख्नुहोस् ।
उत्तरः अधिकारबिना कर्तव्य पूरा गर्न सकिँदैन । एउटा बालक जन्मनासाथ उसलाई कर्तव्यभन्दा अधिकारको हक हुन्छ । त्यसैले अधिकार जन्मसिद्ध हुन्छ भने कर्तव्य पछि मात्र जोडिने विषय भएकाले कर्तव्यभन्दा अधिकारको महत्त्व बढी हुन्छ। यही नै अधिकारका सन्दर्भमा भरत भण्डारीका भनाइको सार हो।
(घ) श्रुति साहको भनाइको सार लेख्नुहोस् ।
उत्तरः अधिकार ठुलो भएर नै यसको प्राप्तिका लागि आन्दोलनहरु भएका हुन्। प्रकृतिसँग सम्पूर्ण अधिकार छ र नै कर्तव्य पूरा गरिरहेको छ । मानिसले जन्मसिद्ध रुपमा प्राप्त, मानिसको समग्र व्यक्तित्व विकास तथा सम्मानपूर्ण र नैतिक जीवनयापनका लागि अपरिहार्य अधिकार कर्तव्यभन्दा विशिष्ट छ ।
७. व्याख्या गर्नुहोस् :
(क) कर्तव्यको कसीमा घोटिँदा मात्र हरेक व्यक्तिको व्यक्तित्वको सफल परीक्षण हुन्छ ।
उत्तरः प्रस्तुत भनाइ वादविवादको वक्ता चिदानन्द चौधरीले भनेको हो। अधिकारभन्दा कर्तव्य ठुलो हो भन्ने कुरामा जोड दिँदा यो भनाइ आएको हो।
कर्तव्यको पालनाबाट नै मानिस सफल र असफल भन्ने निर्धारण हुन्छ । पिताप्रतिको कर्तव्य पालनाका सन्दर्भमा जब राम वनवास गए, मर्यादापुरुषोत्तम बने र भगवानका रूपमा पुजिए। संसारमा दुःख के हो र यसबाट मानव जातिले कसरी मुक्ति पाउँछ भन्ने रहस्यको खोजसम्बन्धी कर्तव्य निर्वाह गर्दा गौतम बुद्ध महान् बने। ससाना कार्यबाट प्राप्त हुने ठुलाठुला परिणामले पनि कर्तव्यको महानता झल्काउँछ। आआफ्ना ठाउँबाट सबैले आआफ्नो कर्तव्य निर्वाह गरेको समाज सभ्य हुन्छ र सुसंस्कृत हुन्छ। नागरिकले आआफ्ना घर वरिपरि सफा गरे भने सिङ्गो गाउँ वा सहर सफा हुन्छ। कृषकले झरी, बादल नभनी गरेको मिहिनेतले सबैले खाने अन्न उत्पादन हुन्छ । शिक्षकले पेसाप्रतिको निष्ठा सम्झदा र सोअनुसारको आचरण गर्दा शिक्षकको कर्तव्य पूरा हुन्छ । । यसरी मानिसले आफ्ना कर्तव्य पूरा गरे मात्र ऊ सफल कहलाउँछ भन्ने कुरा स्पष्ट पार्न खोजिएको छ।
(ख) अधिकार नदिई कर्तव्य मात्र पूरा गर भन्नु बिना हतियार लडाइँमा पठाउनु जस्तै हो। खुट्टामा नेल लगाएर हिँड् भन्नु जस्तै हो।
उत्तरः प्रस्तुत भनाइ कर्तव्यभन्दा अधिकार ठुलोको विषयमा बोल्ने वक्ता भरत भण्डारीले भनेको हो। यसमा अधिकार नै ठुलो हो भन्ने उदाहरण प्रस्तुत गर्न खोजिएको छ।
मानिसका लागि अधिकार पहिलो शर्त हो । अधिकारबिना मानिस अपाङ्ग बन्दछ । एउय बालक जन्मनासाथ उसलाई अधिकार चाहिन्छ। अधिकार जन्मसिद्ध हुन्छ भने कर्तव्य पछि मात्र जोडिने विषय हो। किसानले बिउबिजन र मल पाए मात्र अन्न उब्जनी गर्न सक्छन् । यसरी नै मानिसहरुले पहिला अधिकार पाए मात्र कर्तव्य निभाउन सक्छन् । अधिकारबिनाको कर्तव्य नुनबिनाको तरकारी र अमिलोबिनाको अचार जस्तै हुन्छ। मान्छेलाई अधिकार नदिई कर्तव्य मात्र पूरा गर भन्नु बिना हतियार लडाइँमा पठाउनु जस्तै हो। खुट्टामा नेल लगाएर हिँड् भन्नु जस्तै हो, हातमा हत्कडी लगाएर काम गर भन्नु जस्तै हो। अधिकारबिना मानिस कमजोर हुन्छ। जसरी खुट्यमा नेल लगाएर मान्छे हिँड्न सक्दैन त्यसरी नै अधिकारबिना कर्तव्य पूरा गर्न सकिँदैन। यसरी अधिकारबिना कर्तव्य पूरा गर्न कदापि सकिँदैन भन्ने भाव प्रस्तुत वादविवाद अंशमा स्पष्ट गरिएको छ।
८ अधिकार ठुलो कि कर्तव्य ठुलो ? वादविवादका वक्तामध्ये तपाईंलाई कसको भनाइ मन पर्यो, किन ?
उत्तरः अधिकार ठुलो कि कर्तव्य ठुलो ? वादविवादका वक्तामध्ये मलाई चिदानन्द चौधरीको भनाइ मन पर्यो। उनले आफ्नो भनाइका कममा पूर्वीय दर्शन र पश्चिमा चिन्तकहरुका विभिन्न भनाइ र उदाहरणहरु प्रस्तुत गरेका छन् । हामी सबैले आआफ्नो कर्तव्य निभाउन थाल्यौँ भने सबै कुरा राम्रो हुन्छ। त्यस्तै मलाई हाम्रो देश पछाडि पर्नुमा आफ्नो कर्तव्यप्रति केही जिम्मेवार नहुने, सधैं अधिकारका लागि मात्र आवाज उठाउने हामी नेपालीहरुको बानी पनि हो जस्तो लाग्छ । यसमा अधिकारका नाममा नेपालमा भएका आन्दोलनको प्रसङ्ग पनि जोडिएको छ। म "देशले मलाई के दियो होइन, मैले देशलाई के दिएँ" भन्ने विचार राख्छु र कर्तव्यलाई ठुलो ठान्दछु। उनको विचार तार्किक छ । उनले भनाइलाई उदाहरणबाट पुष्टि पनि गरेका छन्। उनको सम्बोधन, विषयवस्तुको ज्ञान र निष्कर्ष पनि उत्कृष्ट छ। उल्लिखित कारणहरुले नै मलाई उनको भनाइ मन परेको हो।
१०. तपाईंले वादविवादमा कर्तव्य र अधिकारका बारेमा फरक फरक तर्क पढ्नुभयो। कर्तव्य र अधिकारको सम्बन्ध कस्तो हुन्छ होला, साथीसँग छलफल गरी निष्कर्ष कक्षामा सुनाउनुहोस् ।
उत्तरः
कर्तव्य र अधिकारको सम्बन्धः-
-अधिकार मानिसले जन्मसिद्ध प्राप्त गर्छ भने कर्तव्य आफै महसुस गर्ने कुरा हो।
-अधिकार प्राप्ति हो, कर्तव्य व्यवहार वा चेतना हो।
-अधिकार अरुबाट प्राप्त हुन्छ, कर्तव्य स्वयम्ले गर्ने व्यवहार हो।
-अधिकार बीज र बोट हो, कर्तव्य फल हो।
-यसरी हेर्दा कर्तव्य र अधिकार एक सिक्काका दुई पाटा हुन् ।
१२. हरेक आमाबुबाले आफ्ना सन्तानका लागि सम्पत्ति जोडिदिने कि स्तरीय शिक्षा दिने ? भन्ने भनाइको पक्ष र विपक्षमा विभाजित भई कक्षामा छलफल गर्नुहोस् ।
सन्तानका लागि सम्पत्ति जोडिदिने कि स्तरीय शिक्षा दिने ?
उत्तरः आदरणीय सभापतिज्यू, प्रमुख अतिथिज्यू, अतिथिज्यूहरु, निर्णायक मण्डल, गुरुवर्ग तथा मेरा प्रतियोगी साथीहरू र उपस्थित सम्पूर्ण विद्यार्थी मित्रहरू ! म आजको वादविवादमा विषयको पक्ष अर्थात् सन्तानलाई स्तरीय शिक्षा दिनुपर्छ भन्ने विषयमा आफ्ना तर्क प्रस्तुत गर्दै छु। सभाध्यक्ष महोदय ! विद्या धनम् सर्वधनम् प्रधानम् भन्ने भनाइ त सर्वविदितै छ । शिक्षारूपी धन कहिल्यै पनि नासिएर अनि नष्ट भएर जाँदैन । स्तरीय शिक्षाकै कारणले सन्तान आफ्नै खुट्टामा उभिएर गरिखान सक्छन् । आमाबाबुले आफू धनको गरिब बनेर पनि आफ्ना सन्तानलाई शिक्षाको धनी बनाउने सपना बनाउनुपर्छ। धन क्षणिक हुन्छ तर शिक्षाले मानिसलाई जीवनभर सहयोग गर्छ। जहाँ गए पनि शिक्षाले हामीलाई पछ्याइरहेको हुन्छ। यो हासिल गर्न कठिन भए तापनि आर्थिक उन्नतिदेखि बौद्धिक उन्नति गर्न अत्यावश्यक छ। शिक्षित मान्छेले सम्मानित जीवन पाउन सक्छ। ऊ अपमानित हुने सम्भावना कम हुन्छ। सम्पत्तिको सहारा यो रहुन्जेलमात्र हो, जुन क्षणिक हुन्छ। यदि सन्तान अशिक्षित छ र उसका बाबुआमाले सम्पत्ति दिएका छन् भने सम्पत्ति सकिएपछि उसको शक्ति पनि सकिन्छ। तर यदि उसलाई ती चिजको बदलामा शिक्षा दिइएको छ भने ऊ जीवनभर आफ्नै क्षमताले जिउन सक्छ र अरुलाई पनि बचाउन सक्छ।
नेल्सन मन्डेलाले भनेका छन्, “शिक्षा सबैभन्दा शक्तिशाली त्यो अस्त्र हो जसलाई तिमी संसार परिवर्तनका लागि प्रयोग गर्न सक्छौ ।” त्यस्तै अरिस्टोटलले भनेका छन्, “जति फरक मृत व्यक्ति र जीवित व्यक्तिमा छ, त्यति फरक शिक्षित र अशिक्षितमा छ।" यसबाट पनि स्तरीय शिक्षाको महत्त्व झल्कन्छ । शिक्षाबाट ज्ञान र ज्ञानबाट विवेकको उदय हुन्छ। शिक्षाबाट मानिसले जीवन र जगत्लाई बुझ्ने सामर्थ्य राख्छ तर धनले मानिसलाई अल्छी, लोभी, लालसी, स्वार्थी र विलासी बनाउँछ। बिलासिताले मानिसको विवेक नष्ट गरिदिन्छ। त्यसैले आमाबुबाको मुख्य कर्तव्य भनेको सन्तानलाई उचित शिक्षा दिनु हो। सन्तानलाई धन जोडिदिन भन्दै बुबाआमाले देशविदेशमा दुःख पाउने, छोराछोरी घरमा असल शिक्षा र संस्कार नपाएर कुलतमा फसेका कैयौँ घटना हामीले देखेका छौँ। (जनाउ घण्टी बज्छ।)
धन सम्पत्तिले मान्छेमा मनुष्यत्व समाप्त भई पशुत्व सिर्जना हुन्छ। नीतिशास्त्रमा सन्तानलाई शिक्षाबाट अलग गर्ने बुबाआमा उसका ठुला शत्रु हुन् भनिएको छ। त्यसैले छोराछोरीलाई धनको चौकीदार होइन शिक्षाको हकदार बनाउनुपर्छ भन्दै आफ्ना भनाइ अन्त गर्दछु।
धन्यवाद !
सन्तानका लागि सम्पत्ति जोडिदिने कि स्तरीय शिक्षा दिने ?
आदरणीय सभाध्यक्षज्यू, प्रमुख अतिथिज्यू, अतिथिज्यूहरु, निर्णायक मण्डल, गुरुवर्ग र मेरा सम्पूर्ण विद्यार्थी साथीहरू ! म आजको वादविवादमा विषयको विपक्ष अर्थात् सन्तानलाई सम्पत्ति जोडिदिनुपर्छ भन्ने विषयमा आफ्ना तर्क प्रस्तुत गर्दै छु।
सभाध्यक्ष महोदय ! धन देखेपछि महादेवको तीन नेत्र भनेजस्तै अहिलेको समयमा सबैलाई धन सम्पत्तिले नै लोभ्याउँछ । आमाबुबाले प्रशस्त सम्पत्ति जोडिदिएमा सन्तानले आफ्नै उद्योग व्यवसाय सञ्चालन गर्न सक्छन् । सम्पत्ति भएमा बिना कठिनाइ उच्च शिक्षा हासिल गर्न सक्छन् । अहिले त धनबिना शिक्षा कहाँ सम्भव छ र ? हेर्नुहोस् त जसको सम्पत्ति कम छ उनीहरू धन कमाउनका लागि विदेशी मुलुकमा कुकुरले नपाएको दुःख पाइरहेका छन् । महाकवि लक्ष्मीप्रसाद देवकोटा अद्वितीय प्रतिभाशाली व्यक्ति भएर पनि धनको
अभावले अस्पतालको शैयामा मृत्युको प्रतीक्षामा बस्नुपरेको हामी सबैलाई थाहै छ।
सम्पत्तिमा सबैको हाइहाइ, विपत्तिमा कोही छैन दाजुभाइ भन्ने यस भनाइबाट पनि सम्पत्तिको महत्त्व थाहा हुन्छ । यदि सन्तानलाई सम्पत्ति जोडिदिने हो भने उनीहरूलाई अरुको भरमा बाँच्नु पर्दैन । सन्तानको आवश्यकता धनले पूर्ति गर्न सक्छ । वास्तविकताको धरातलमा उभिएर हेर्ने हो भने हामीले पढ्नुको खास उद्देश्य धन कमाउनका लागि नै हो। पढ्ने धन कमाउनकै लागि भएपछि ठेलीका ठेली किताब किनेर दुःख किन गर्ने ? सबैले आफ्नो जिन्दगी सुख र मोजमस्तीमा बिताउन चाहन्छन् । त्यसका लागि सम्पत्ति नै चाहिन्छ । पूर्ववक्ता मित्रले भन्नुभयो कि धनले स्वार्थी र लोभी बनाउँछ भनेर। म उहाँलाई सोध्न चाहन्छु, जति पनि बाल आश्रम, वृद्धाश्रम, दान पुण्यका काम भइरहेका छन् ती कसले गरिरहेका छन् ? (जनाउ घण्टी बज्छ।)
यो भौतिक युग धनले चलेको छ । धनबिना हामी केही पनि गर्न सक्दैनौँ। धनबिना शिक्षा पनि लिन सकिँदैन । त्यसैले बुबाआमाले सन्तानलाई सम्पत्ति जोडिदिनु नै बुद्धिमानी हुन्छ भन्दै आफ्ना भनाइ अन्त गर्दछु।
धन्यवाद !
१३. अधिकार ठुलो कि कर्तव्य ठुलो ? वादविवादको प्रस्तुति ढाँचा अनुकरण गरी पाठको पहिलो वक्ताका भनाइको खण्डन गर्नुहोस् ।
उत्तरः आदरणीय सभाध्यक्षज्यू, प्रमुख अतिथिज्यू, निर्णयको भूमिकामा रहनुभएका निर्णायक मण्डल, गुरु, गुरुमा तथा मेरा प्रतियोगी साथीहरू र उपस्थित सम्पूर्ण विद्यार्थी मित्रहरू ! म रत्न राज्य लक्ष्मी माविको १० कक्षाको विद्यार्थी पुकार अली विषयको विपक्ष अर्थात् अधिकार ठुलो भन्ने विषयमा आफ्ना तर्क प्रस्तुत गर्दै छु ।
सभाध्यक्ष महोदय ! अधिकार भन्नाले कानुनी, परम्परागत वा नैतिक हकलाई जनाउँछ । अधिकार भन्ने बित्तिकै कुनै पनि कुरामा आफ्नो स्वामित्व भन्ने बुझिन्छ। अधिकार भनेको त्यस्तो चिज हो जुन बच्चाले जन्मनासाथ लिएर आएको हुन्छ। मान्छेको पहिलो प्राप्ति नै अधिकार हो। त्यसैले पनि मान्छेले अधिकारबिना कर्तव्य निभाउन सम्भव छैन। पूर्ववक्ता साथीले अधिकारभन्दा कर्तव्य ठुलो हो भनेर विभिन्न तर्क राख्नुभयो । उहाँले पुराणका श्लोक कण्ठ गरेर सुनाउनुभयो। सत्यप्रतिको निष्ठा र कर्तव्य परायणका लागि सुकरातले हेमलक विष पिएको तर्क गर्नुभयो तर त्यो कर्तव्य परायणका लागि नभएर आफ्नो स्वतन्त्रताको अधिकार प्रयोग गर्दा सरकारको आँखाको तारो बनेपछि आफ्नो विचारबाट पछि हट्नुभन्दा मर्नु जाति ठानेर पिइएको थियो । उहाँले सरकारी कर्मचारीले मुस्कान सहितको सेवा दिने कर्तव्य पूरा गरे काम छिटो छरितो हुन्छ भन्नुभएको छ तर यदि एउटा व्यक्तिले आफूले पढ्न पाउने अधिकार नै नपाउने हो भने त्यो कर्मचारी बनेर आफ्नो कर्तव्य कसरी निभाउन सक्छ ? पहिले त मानिसलाई मान्छे भएर जिउने अधिकार चाहिन्छ तब मात्र कर्तव्य निभाउन सक्छ। एउटा भोको पेटले, एउटा पीडितले कर्तव्य पूरा गर्न कदापि सक्दैन । उहाँले कर्तव्यपालन पद वा ओहदामा रहेर वा नरहेर पनि गर्न सकिन्छ भन्नुभयो। यदि यस्तो हो भने पदको मर्यादाकम, चुनाब आदि किन भइरहेका छन् ? के यी जरुरी छैनन्, उहाँलाई प्रश्न गर्न चाहन्छु। अब्राहम लिङ्कन, नेल्सन मन्डेला, महात्मा गान्धी जस्ता व्यक्तिहरु अधिकारका लागि नेतृत्वदायी भूमिका खेलेर विश्व प्रसिद्ध भएका हुन् र यसबाटै उनीहरुको महानता झल्कन्छ । जनताले स्वतन्त्रता पाउनुपर्छ भनेर अधिकारको आवाज नउठाएको भए त हामी सायद निरङ्कुश शासनको थिचोमिचो सहेर बसिरहनुपर्थ्यो।
(जनाउ घन्टी बज्छ।) अन्त्यमा, कर्तव्यको एकोहोरो आदर्श रटयनले मात्र कसैको पेट भरिँदैन। कसैले पनि कर्तव्य पूरा गर्नका लागि पहिले अधिकार नै पाउनुपर्ने हुन्छ । यसैले कर्तव्य भन्दा अधिकार ठूलो हो भन्दै आफ्ना भनाइ यहीं बिसाउँछु, धन्यवाद ।
१४. दिइएको अनुच्छेद पढ्नुहोस् र सोधिएका प्रश्नको उत्तर लेख्नुहोस् :
(अ) गरिबी भन्नाले के बुझिन्छ ?
उत्तरः आफ्नो जीवन निर्वाह गर्नका लागि आवश्यक पर्ने गाँस, बास, कपाससमेत परिपूर्ति गर्न नसकेको अवस्थालाई गरिबी भन्ने बुझिन्छ ।
(आ) गरिबी किन बढ्छ ?
उत्तरः अशिक्षा, जनसङ्ख्या वृद्धिदरको उच्चता, बेरोजगारी, न्यून आर्थिक वृद्धिदर आदि कारणले गरिबी बढ्छ ।
(इ) गरिबी निवारणका लागि कस्ता कार्य गर्न सकिन्छ ?
उत्तरः गरिबी पहिचान गरी रोजगार तथा स्वरोजगारमूलक सिप विकास तालिम तथा शिक्षा कार्यक्रम सञ्चालनबाट गरिबी निवारण गर्न सकिन्छ।
(ई) नेपालमा गरिबी निवारणमा ककसको भूमिका अपरिहार्य छ ?
उत्तरः नेपालमा गरिबी निवारणमा सरकारी, सहकारी, सामुदायिक, निजी र गैरसरकारी क्षेत्र एवम् विकास साझेदारको भूमिका अपरिहार्य छ।
(ख) भाषिक संरचना र वर्णविन्यास पहिचान गर्नुहोस् :
(आ) अनुच्छेदबाट वर्तमान कालको एउटा वाक्य टिपी त्यसलाई अज्ञात पक्षमा परिवर्तन गर्नुहोस् ।
उत्तरः गरिबीको कारण व्यक्ति राष्ट्रको सबै खालका अवसरमा सहभागी हुन नपाउँदा विकासको मूल प्रवाहबाट वञ्चित हुनुपर्ने अवस्था आउँछ गरिबीको कारण व्यक्ति राष्ट्रको सबै खालका अवसरमा सहभागी हुन नपाउँदा विकासको मूल प्रवाहबाट वञ्चित हुनुपर्ने अवस्था आएछा
(आ) अनुच्छेदबाट वर्तमान कालको एउटा वाक्य टिपी त्यसलाई अभ्यस्त पक्षमा परिवर्तन गर्नुहोस् ।
उत्तरः विश्वमा दिनप्रतिदिन गरिबीको समस्या बढ्दै गएको छ। विश्वमा दिनप्रतिदिन गरिबीको समस्या बढ्दै जान्थ्यो।
(इ) मानव विकास सूचाङ्क का आधार मा हेर्दा शिक्षा, स्वास्थ्य जस्ता क्षेत्रमा गरिबी को प्रभाव अत्यधिक देखिने गरेको छ। भन्ने वाक्यमा त्रुटि भएका स्थानमा पदयोग गरी पुनर्लेखन गर्नुहोस् ।
उत्तरः मानव विकास सूचाङ्कका आधारमा हेर्दा शिक्षा, स्वास्थ्य जस्ता क्षेत्रमा गरिबीको प्रभाव अत्यधिक देखिने गरेको छ।
भाषिक संरचना र वर्णविन्यास
१. दिइएको अनुच्छेद पढ्नुहोस् र भूत, वर्तमान र भविष्यत् कालका वाक्यको अलग अलग सूची बनाउनुहोस् :
विद्यालयको खाजा घरका व्यवस्थापक उदित हुनुहुन्छ। एकछिनपछि प्रधानाध्यापक आएर उदितलाई सोध्नुभयो, “भन्नुहोस् त उदित अगि यहाँ कुन कुन शिक्षकले के के खाजा खानुभयो ?" उदितले भन्नुभयो, “शिक्षक उमाले रोटी खानुभयो। शिक्षक शरणले मकै खानुभयो। अरू सबै शिक्षकले चना र चिउरा खानुभयो ।" एकछिनपछि उदितले भन्नुभयो, “प्रधानाध्यापकज्यू, अब खाजा सकियो। म चिया पकाउँछु। अलिकति भटमास पनि छ। पसलबाट चिउरा ल्याउँछु आजलाई यसरी काम चलाउँछु। भोलि शनिबार भएकाले खाजा बढी भयो भने बासी रहने छ। बासी खानेकुरा रहृयो भने त मलाई घाटा पर्ने छ। पर्सि त म पकौडा बनाउने छु। खिर पकाउने छु। पुरी तरकारी पनि बनाउने छु।" उदितका कुरा सुनेर प्रधानाध्यापकले भन्नुभयो, “उदित ! तपाईंले हिजो मिठो खाजा खुवाउनुभयो । आज पनि मिठो खुवाउनुहुन्छ। आगामी दिनमा पनि मिठो खुवाउनुहुने छ भन्ने आशा छ ।"
उत्तरः
भूत कालका वाक्यको सूचीः यहाँ कुन कुन शिक्षकले के के खाजा खानुभयो ?, उदितले भन्नुभयो, “शिक्षक उमाले रोटी खानुभयो । शिक्षक शरणले मकै खानुभयो। अरू सबै शिक्षकले चना र चिउरा खानुभयो । “एकछिनपछि उदितले भन्नुभयो, “प्रधानाध्यापकज्यू, अब खाजा सकियो। उदितका कुरा सुनेर प्रधानाध्यापकले भन्नुभयो, "उदित ! तपाईंले हिजो मिठो खाजा खुवाउनुभयो ।
वर्तमान कालका वाक्यको सूचीः व िद्यालयको खाजा घरका व्यवस्थापक उदित हुनुहुन्छ।, म चिया पकाउँछु।, अलिकति भटमास पनि छ। पसलबाट चिउरा ल्याउँछु आजलाई यसरी काम चलाउँछु। आज पनि मिठो खुवाउनुहुन्छ । आगामी दिनमा पनि मिठो खुवाउनुहुने छ भन्ने आशा छ।"
कालका वाक्यको सूचीः भोलि शनिबार भएकाले खाजा बढी भयो भने बासी रहने छ। बासी खानेकुरा रहृयो भने त मलाई घाय पर्ने छ। पर्सि त म पकौडा बनाउने छु। खिर पकाउने छु। पुरी तरकारी पनि बनाउने छु।
२.अधिकार ठुलो कि कर्तव्य ठुलो ? पाठबाट भूत र वर्तमान कालका तीन तीनओटा क्रियापद खोजी तिनलाई वाक्यमा प्रयोग गर्नुहोस् ।
उत्तरः
भूत कालका क्रियापदः भए, गए, बने
उनीहरु खुसी भए। साथीहरु बजार गए। उनीहरु खेलाडी बने।
वर्तमान कालका क्रियापदः गर्दछु, बुझाउँछ, जनाउँछ
म काम गर्दछु। रविनले पाठ बुझाउँछ। परेवाले शान्ति जनाउँछ।
३.दिइएको अनुच्छेदबाट अपूर्ण, पूर्ण, अज्ञात र अभ्यस्त पक्षका क्रियापद अलग अलग टिपोट गर्नुहोस्ः
भरतले काठमाडौंबाट भरतपुरका लागि टिकट काटेछ। पहिले ऊ सधैं विराटनगरको टिकट काट्थ्यो। जनककुमारीले चाहिँ जनकपुरको टिकट काटिछन् । पहिले उनी सधैं आफ्नै कारमा जान्थिन् । भरत एयरपोर्ट पुगेको छ। जनककुमारी एयरपोर्ट जाँदै छिन् । अहिले उनी बानेश्वर पुगेकी छन् रे। भरत अहिले जहाज चढ्ने बोर्डिङपास लिँदै छ। दुवै जनाले मलाई फोन गरेका थिए। भरतको भरतपुरको जहाज एकैछिनमा उडेको हुने छ। जनककुमारीको जनकपुरको जहाज उड्ने छ। दुई घण्टापछि उड्ने छ। क
उत्तरः
अपूर्ण पक्षका क्रियापदः जाँदै छिन्, लिँदै छ
पूर्ण पक्षका क्रियापदः पुगेको छ, पुगेकी छन्, गरेका थिए, उडेको हुने छ
अज्ञात पक्षका क्रियापदः काटेछ, काटिछन्
अभ्यस्त पक्षका क्रियापदः काट्थ्यो, जान्थिन्
४. कोष्ठकमा दिइएको सङ्केतका आधारमा वाक्य परिवर्तन गर्नुहोस् :
(क) हामीहरू एउटा सानो समूह बनाएर गाउँ गएका थियौँ। हामीहरू सबैले दौरासुरुवाल र कोट लगाएका थियौँ। जाडो महिना भएकाले हामी सबैको शिर कान छोप्ने टोपीले ढाकेको थियो। गाउँलेहरू हामीलाई एकोहोरो हेर्थे। हामीहरूले उनीहरूलाई पहिलो पटक भेटेका थियौँ। (अपूर्ण पक्ष)
उत्तरः हामीहरू एउटा सानो समूह बनाएर गाउँ जाँदै थियौँ। हामीहरू सबैले दौरासुरुवाल र कोट लगाउँदै थियौँ। जाडो महिना भएकाले हामी सबैको शिर कान छोप्ने टोपीले ढाक्दै थियो। गाउँलेहरू हामीलाई एकोहोरो हेर्दै थिए। हामीहरूले उनीहरूलाई पहिलो पटक भेट्दै थियौँ।
(ख) सम्पूर्ण प्रकृति र चराचर जगत्ले कर्तव्य पालनाको उत्कृष्ट दृष्यन्त दिँदै छन्। हामी बसोबास गर्दै आएको यस चराचर जगतमा नदी, वृक्ष, सूर्य, चन्द्र सबैले कसैलाई केही न केही दिँदै छन्। परोपकारी कार्य गरेर कर्तव्य पूरा गर्दै छन्। यसबाट कर्तव्यपालन प्राकृतिक, नैसर्गिक र महान् कुरो हो भन्ने पुष्टि हुँदै छ। (पूर्ण पक्ष)
उत्तरः सम्पूर्ण प्रकृति र चराचर जगत्ले कर्तव्य पालनाको उत्कृष्ट दृष्यन्त दिएका छन्। हामी बसोबास गर्दै आएको यस चराचर जगतमा नदी, वृक्ष, सूर्य, चन्द्र सबैले कसैलाई केही न केही दिएका छन्। परोपकारी कार्य गरेर कर्तव्य पूरा गरेका छन्। यसबाट कर्तव्यपालन प्राकृतिक, नैसर्गिक र महान् कुरो हो भन्ने पुष्टि भएको छ।
(ग) संस्कृतिलाई कृषि व्यवसाय गर्ने रहर थियो। यसका लागि उनले पाँचथरमा पारिलो घाम लाग्ने जग्गा किनिन्। गाई, भैंसी र बाखा पनि किनेर ल्याइन् । कृषि व्यवसायवाट उनले प्रशस्त आम्दानी गरिन्। उनले गाउँका १५ जनालाई रोजगारी पनि दिइन्। (अज्ञात पक्ष)
उत्तरः संस्कृतिलाई कृषि व्यवसाय गर्ने रहर रहेछ। यसका लागि उनले पाँचथरमा पारिलो घाम लाग्ने जग्गा किनिछन्। गाई, भैंसी र बाखा पनि किनेर ल्याइछन्। कृषि व्यवसायवाट उनले प्रशस्त आम्दानी गरिछन्। उनले गाउँका १५ जनालाई रोजगारी पनि दिइछन् ।
(घ) विद्यार्थी दिनहुँ पुस्तकालय जान्छन् । आफूलाई आवश्यक पर्ने सामग्री खोजी खोजी पढछन् । पढेका सामग्रीबारे सबै साथीसँग छलफल गर्छन् । थप अध्ययन गर्नुपर्ने कुराका लागि शिक्षकको पनि सहयोग लिन्छन् । (अभ्यस्त पक्ष)
उत्तरः विद्यार्थी दिनहुँ पुस्तकालय जान्थे। आफूलाई आवश्यक पर्ने सामग्री खोजी खोजी पढ्थे । पढेका सामग्रीबारे सबै साथीसँग छलफल गर्थे । थप अध्ययन गर्नुपर्ने कुराका लागि शिक्षकको पनि सहयोग लिन्थे।
५.कोष्ठकमा दिइएको सङ्केतका आधारमा खाली ठाउँ भर्नुहोस् :
(क) हिजो सबैतिर पानी परेछ। (पर् अज्ञात भूत)
(ख) विक्रम बस चढेर विराटनगर गएको छ। (जा पूर्ण वर्तमान)
(ग) अर्को वर्ष यति बेला तिमी परीक्षा दिँदै हुने छौ। (दि अपूर्ण भविष्यत)
(घ) उनीहरू कक्षामा पढाइका बारेमा छलफल गर्थे । (गर अभ्यस्त भूत)
(ङ) दाजु गाउँमा गएर कृषि पेसामा संलग्न हुनुभएछ। (हु अज्ञात भूत)
(च) विद्यार्थी पढाइका साथै खेलकुदमा पनि रुचि राख्छ । वर्तमान)
६. अज्ञात र अभ्यस्त पक्षका क्रियापदको प्रयोग गर्दै साथीको आनीबानीको वर्णन गरी अनुच्छेद लेख्नुहोस् ।
उत्तरः
प्रवीणको बानी
प्रवीणले बिस वर्षको उमेरमै बिहे गरेछ । बिहे गरेको एक एक महिनामा श्रीमतीलाई छोडेर कतार गएछ। कतार गएर मजदुरी गरेछ। विदेशमा धेरै ठक्कर खाएछ। गएको एक वर्षमा उल्टो ऋण लगाएर घर आएछ। ऊ सानो हुँदा बिहान सधैं ढिला उठ्थ्यो। उसले जनता माविमा पढ्थ्यो । बुबाआमासँग झगडा गरिरहन्थ्यो। मोबाइलमा धेरै समय भुल्थ्यो। पढ्न छाडेर बजारतिर डुल्थ्यो।
७ . दिइएको अनुच्छेद पढनुहोस् र रेखाङ्कन गरिएका शब्द पदयोग किन भएका हुन्, कक्षामा छलफल गर्नुहोस् :
घर घरमा सरसफाइ गरिएन भने घरमा लामखुट्टे लाग्न सक्छ । लामखुट्टेको टोकाइबाट मलेरिया, डेङ्गु जस्ता घातक रोग लाग्न सक्छन् । लामखुट्टेले नटोकोस् भनेर घरभित्र र घरबाहिर फोहोर पानी जम्न दिनुहुँदैन। घरको झ्यालढोकामा जाली राख्ने, फुलको प्रयोग गर्ने र लामा बाहुला भएका कपडा लगाउने हो भने लामखुट्टेको टोकाइबाट केही मात्रामा बच्न सकिन्छ।
८. दिइएको अनुच्छेदलाई पदयोग र पदवियोग मिलाई पुनर्लेखन गर्नुहोस् :
प्रकृतिले आ आफ्नो ठाउँ बाट कर्तव्य पालना गरेकोकुरा उहाँलेगर्नुभयो, प्रकृतिसँगत सम्पूर्ण अधिकार छ र त कर्तव्य पूरा गरिरहेको छ। प्रकृतिको अधिकार खोस्ने ताकत कसैसँग छैन, कसैले प्रकृतिको अधिकार खोसोस् त ? त्यसपछि प्रकृतिको ताण्डव थाहा हने छ।
उत्तरः प्रकृतिले आआफ्नो ठाउँबाट कर्तव्य पालना गरेको कुरा उहाँले गर्नुभयो । प्रकृतिसँग त सम्पूर्ण अधिकार छ र त कर्तव्य पूरा गरिरहेको छ। प्रकृतिको अधिकार खोस्ने ताकत कसैसँग छैन, कसैले प्रकृतिको अधिकार खोसोस् त प्रकृतिको थाहा हुने छ। ? त्यसपछि प्रकृतिको ताण्डव थाहा हने छ।
२. रोजगार ठिक कि स्वरोजगार ठिक ? शीर्षकको रोजगार ठिक वा स्वरोजगार ठिक भन्ने कुनै एक पक्षमा साथीको सहायताले एउटा अनुच्छेद लेख्नुहोस् । उक्त अनुच्छेदमा व्यक्त विचारको खण्डन गरी विपक्षमा अर्को अनुच्छेद लेख्नुहोस् ।
उत्तरः
रोजगार ठिक (पक्ष)
रोजगार भनेको जीविकोपार्जनका लागि गरिने कुनै काम, पेसा वा व्यवसाय हो। यसलाई अर्को शब्दमा जागिर पनि भनिन्छ। रोजगार गर्दा समय, स्थान र पारिश्रमिक निश्चित हुन्छ। यसमा नाफा घाटाको पिर हुँदैन। नाफा हुँदा पारिश्रमिक बढी हुन सक्ला तर घाटा हुँदा भार खेप्नुपर्ने डर हुँदैन । संस्था वा कम्पनीको निश्चित समय सीमाभित्र रहेर काम गर्न पाइन्छ। अरु समयमा स्वतन्त्र भएर अन्य काम गर्न र परिवारका सदस्यसँग प्रशस्त समय व्यतित गर्न सकिन्छ। बिदामा घुमफिर गर्न पाइन्छ। रोजगार गर्दा दिनरात नभनी खट्नुपर्ने वा नाफा घाटाको त्रासमा बस्नुपर्ने अवस्था हुँदैन । लगानी जुटाउनुपर्ने चुनौती पनि हुँदैन। एउटा संस्थामा रहँदा केही अफ्ठ्यारा भए भने छोडेर अर्को ठाउँ रोजगार गर्न पनि सकिन्छ । रोजगारबाट निश्चित समय काम, मनोरञ्जन र आराम गर्न सकिन्छ। यसरी सहज तरिकाले आफ्नो जीवन निर्वाहका लागि रोजगार नै बेस हुन्छ।
स्वरोजगार ठिक (विपक्ष)
स्वरोजगार भनेको आफैले सिर्जना गरेको रोजगार हो ।। आफै मालिक भई कुनै उद्योग वा व्यवसाय सञ्चालन गर्नुलाई स्वरोजगार भनेर बुझ्न सकिन्छ। रोजगार गर्दा अरुको नोकर बनेर काम गर्ने हो भने स्वरोजगार गर्दा अरुलाई नोकर बनाएर आफू मालिक बन्न सकिन्छ। मिहिनेत राम्रो भयो भने रोजगार गरेर पाँच वर्षमा कमाउने पैसा यसबाट पाँच महिनामै कमाउन पनि सकिन्छ । पुँजी बढाउँदै लगेर ठुलो उद्यमी वा व्यवसायी बन्न पनि सकिन्छ। यदि स्वरोजगार नहुने हो भने रोजगार कहाँबाट आउँछ ? संसारमा जति पनि धनी मानिसहरु देख्छौँ, तिनीहरु सबै स्वरोजगारका माध्यमबाट धनी भएका हुन्। रोजगार गरेर धनी भएको यो संसारमा कोही पनि छैन। देशको विकासका लागि पनि स्वरोजगार चाहिन्छ। रोजगार सानो कुवा हो भने स्वरोजगार सभ्भावनाको समुद्र हो। स्वरोजगारमा झन् चौबिसै घण्टा परिवारका सदस्यहरुसँग बसेर गर्न सकिन्छ। यसमा चुनौती होलान् तर सम्भावना पनि प्रशस्तै छन्। त्यसैले रोजगारभन्दा स्वरोजगार नै बेस हुन्छ।
This guide is more than just a resource for scoring well in the SEE exams. It’s a stepping stone for students to develop critical thinking, moral values, and practical skills that will guide them throughout their lives. It equips them to tackle both academic and real-world problems with a balanced approach, making it an essential tool for every Class 10 student.
If you have any doubts, Please let me know